Avukat Iyaz Çimen Depremzedelerin Hukuklar Hakları 4. Bölüm

‘Ülkemizin jeolojik yapısı, ne yazık ki bizi depremle birlikte yaşamayı öğrenmeye ve onun etkilerini en aza indirmeyi başarmaya zorluyor. Geçmişte olduğu gibi bugün bir kez daha depremin getirdiği büyük felaketi ve onun dayanılmaz acılarını yaşıyoruz. Deprem bölgesi şu anda topyekûn bir suç mahallidir. Dolayısıyla Cumhuriyet savcılığının gözetim ve denetimi altındadır.

VERGİ HUKUKU YÖNÜNDEN

a- Depremde Yok Olan Mallar için Emsal Bedel Tespiti:

Vergi Usul Kanunu (VUK) m. 278’e göre, deprem gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış görülen mallar ile maliyetlerinin hesaplanması emsal bedeli üzerinden dikkate alınır. Bir vergiye matrah olan servet veya servet unsurlarının veraset ve intikal vergisi bakımından 10’uncu maddede belirtilenler dışında kalması halinde değerlemesi ve beyannamede gösterilecek tutarı emsal bedel olacaktır. Bu durumda emsal bedellerin VUK’un 298’inci, aynı kanunun 72’nci maddesinde yazılı Takdir Komisyonu tarafından tespit edileceği belirtilmiştir.

b- Amortismana Tabi Kıymetler için Amortisman Oranı Tespiti:

VUK m. 317’ye göre amortismana tabi olup, deprem gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden; menkul ve gayrimenkullerle haklara, mükelleflerin müracaatları üzerine ve ilgili Bakanlıkların mütalaası alınmak suretiyle, Maliye Bakanlığınca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen “Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri” uygulanır. Bu durumda otomobil, kamyon, makine, bina, alet, edevat, mefruşat, bilgisayar, mobilya vs. gibi amortismana tabi iktisadi kıymetleri zarar gören mükelleflerce, ölüm halinde mirasçılarının; vergi dairesine yazılı olarak başvurmaları ve “fevkalade amortisman oranı” belirlenmesini istemeleri gerekmektedir. Fevkalade amortisman oranına göre hesaplanan amortisman gider olarak dikkate alınır. Serbest meslek erbapları da işlerinde bir yıldan fazla kullandıkları ve amortismana tabi tuttukları tesisat ve demirbaş eşyanın kıymetleri ile amortismanlarını tuttukları defterlerindeki “amortisman kayıtlarında” gösterirler.

c- Deprem Nedeniyle Beyan ve Ödemelerin Ertelenmesi

VUK m.13’e göre deprem, mükelleflere ilişkin bir mücbir sebep halini oluşturur. Bakanlık, deprem bölgesinde bulunan mükellefler için geçerli olmak üzere mücbir sebep hali ilan eder. Hazine ve Maliye Bakanlığı 06.02. 2023 tarihinde meydana gelen depremle ilgili on (10) ilimizi kapsamak ve 31.07.2023 tarihine kadar geçerli olmak üzere mücbir sebep ilan etmiştir. Bu kapsamda mücbir sebep süresince verilmesi gereken vergi beyanname ve bildirimlerinin verilme süreleri 15. 08. 2023 günü sonuna kadar, bu beyanname ve bildirimler üzerine tahakkuk eden vergilerin ödenme sürelerinin de 31.08. 2023 gününe kadar uzatıldığı belirtilmiştir. Bu süre itibarıyla beyan ve ödemelerin yapılması gerekir. Uygulaması devam eden daha önceki tarihlerdeki yapılandırma kanunları bakımından oluşan vadelerin de uzatılması beklenmektedir.

d- Vergi ve Cezaların Silinmesi

Vergi Usul Kanunu m. 115’deki şartların sağlanması halinde gelir kaynakları ile ilgili vergiler ve arazi vergilerinin silineceği (terkin edileceği) düzenlenmiştir. Buna göre birinci bentte, varlıklarının en az üçte birini kaybeden mükelleflerin gelir kaynakları ile ilgili vergi (gelir ve kurumlar vergisi) borçları ve cezaları ve zararla mütenasip olarak silineceği belirtilmiştir. Bunun için Bakanlığa başvuru gerekli olup, zarar derecesi ilgili gelir kaynağı mahalli idare heyetleri tarafından tespit edilir. Aynı maddenin ikinci bendinde, zirai ürünlerinin en az üçte birini kaybeden mükelleflerin, afete maruz arazi için zararın tahakkuk ettiği hasat ve devşirme zamanına tesadüf eden yıla ait olarak tahakkuk ettirilen arazi vergisi borçları ve vergi cezalarının silineceği düzenlenmiştir.

e- Bağış ve Yardımların Gelirlerden İndirilebilmesi

7269 sayılı kanunun m. 45’e göre, depremden zarar görenlere yardımla görevli resmi komitelere makbuz karşılığı yapılacak bağış ve yardımlar gelir vergisi uygulamasında doğrudan gider yazılabilir. Diğer taraftan normal dönemler için de geçerli olarak Gelir Vergisi Kanunu’nun m. 89/5’e göre genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere bağışlanan okul, sağlık tesisi öğrenci yurdu vb. inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesislerin inşası için bu kuruluşlara her türlü bağış ve yardımlar ile m. 89/11’e göre Türkiye Kızılay Derneğine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve yardımlar beyannamede bildirilecek gelirden indirilir.’